नद्या व उपनद्या :

नद्या व उपनद्या :

१) गोदावरी :-

• उजव्या तिराने :- दारणा, प्रवरा, मुळा, बोरा, सिंदफणा, (बिंदुसरा), कुंडलिका, सरस्वती.

• डाव्या तिराने :- कादवा, शिवना, खाम, खेळणा
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

२) भीमा नदी :-

• उजव्या तिराने :- भामा, इंद्रायणी, मुळा-मुठा, पवना, वेळ, क-हा, नीरा, माण, बोर.

• डाव्या तिराने :- कुकडी, पुष्पावती, मीना, घोड, भोगावती, बोर
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

३) कृष्णा नदी :-
• गोदावरी & कावेरी यादरम्यानची प्रमुख नदी.
• उगम : धोम - महाबळेश्वर.
• उजव्या तिराने :- कोयना, वारणा, पंचगंगा [कुंभी, कासारी, तुळशी, भोगावती व सरस्वती (गुप्त)], दुधगंगा, वेदगंगा, घटप्रभा, ताम्रपणी..

• डाव्या तिराने :- येरळा, नंदला, अग्रणी.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

४) तापी नदी :-

• उजव्या तिराने :- चंद्रभागा, भुलेश्वरी, नंद, वान, गोमई.

• डाव्या तिराने :- कापरा, सिपना, गाडगी, डोलर, (अमरावती जिल्ह्यातील तापीच्या उपनद्या) पेढी, काटेपुर्णा, मोरणा, मण, नळगंगा, बिसवा, वाघुर, गिरणा (अरम, लितूर, मोसम) बोरी, पांझरा, बुराई.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

६) नर्मदा नदी :-

• नंदुरबार जिल्ह्याची वायव्य सरहद्द.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

७) गंगा नदी :-

• उत्तराखंडात उत्तर काशी गंगोत्री हिमनदीपासुन (७०१०मी.) भगीरथी & देवप्रयाग येथे अलकनंदापासुन "गंगा" नावाचा प्रवाह..

• गंगेच्या प्रवाहाची निर्मीती :- भगीरथी व अलकनंदा नद्यांच्या संयुक्त प्रवाहास गंगा.

• भगीरथी :- गंगोत्री हिमनदीची हिमगुहा.

• अलकनंदा :- तिबेट सरहद्दीजवळ अलकनंदा शीर्षप्रवाहाचा उगम. विष्णुगंगा व धौलीगंगा यांचा एकत्रीच प्रवाह अलकनंदा.

• डावा किनारा :- रामगंगा, गोमती, तमसा किंवा पुर्व तोन्स, घाघरा (शरयू), गंडकी, बुरी गंडक, कोसी, महानंदा..

• उजवा किनारा :- यमुना (उपनद्या चंबळ, सिंद, बेटवा, केन) ; शोण, दामोदर.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

८) यमुना नदी :-

• उत्तराखंडात उत्तर काशी जिल्ह्यात जन्मोत्री हिमनदी.

• संगम - गंगा & यमुनेचा संगम अलाहाबाद (प्रयाग).

• डावा किनारा :- तोन्स, कार्वान, सेंगर.

• उजवा किनारा :- गिरी, बाणगंगा, चंबळ, सिंद, बेटवा, केन

• गंगानदीची सर्वात लांब आणि महत्त्वाची उपनदी यमुना नदी..
बहुतेक प्रवाह गंगेला समांतर
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

९) शोण नदी :-

• उगम :- अमरकंटक पठार (६००मी)

• संगम :- मनेर (पाटणा) येथे गंगा-शोण संगम.

• उपनद्या :- जोहिला, गोपत, रिहांद, कनहार, & उत्तर कोयल..
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१०) दामोदर नदी :-

• उगम :- छोटा नागपुर पठार (झारखंड) बाजुमथाजवळ..

• संगम :- प. बंगालमध्ये कोलकत्याच्या खाली ५६ किमी अंतरावर गंगेचा उपफाटा हुगळी नदीस मिळतो.

• उपनद्या :- गरटूस, कोनार, जमुनिया, बरकार.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

११) रामगंगा नदी :-

• उगम :- उत्तराखंडात गढवाल जिल्ह्यात नैनीतालजवळ.

• उपनद्या :- खोह, गंगन, अरिलकोसी, देओहा
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१२) गोमती नदी :-

• उगम :- पिलीभितच्या पुर्वेस.

• संगम :- उत्तर प्रदेशात गाझियापुर जिल्ह्यात सैदपुर येथे गंगा-गोमतीचा संगम.

• उपनद्या :- गोचाई, जोमकी, सई, बरमा, सरया, चुहा.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१३) घाघरा नदी :-

• तिबेटमध्ये मान सरोवराच्या दक्षिणेस गुरला मधंता शिखराGCजवळ गंगा नदीच्या उगमाच्या पुर्वेस संगम.

• संगम :- बिहारमध्ये छप्राच्या खाली गंगा-घाघरा संगम.

• उपनद्या :- रापी, शारदा.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१४) गंडकी नदी :-

• उगम :- दक्षिणेस तिबेटमध्ये मध्य हिमालयात.

• संगम :- पाटण्याजवळ गंगा-गंडकी संगम.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१५) कोसी नदी :-

• बिहारच्या दुःखाश्रूंची नदी.

• उगम :- ट्रान्स हिमालयात हिमनदीमधुन.

• संगम :- बिहारमध्ये पूर्णिया जिल्ह्यात गंगा-कोसी संगम.

• उपनद्या :- सतकोसी, तंबाकोसी, तलखा, दुधकोसी, बोतीया कोसी, अरुण. तांबर
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

१) गंगा नदी :-
• उगम :- उत्तराखंडात उत्तर काशी जिल्ह्यात गंगोत्री हिमनदीपासून (७०१० मी) भगीरथी आणि देवप्रयाग येथे अलकनंदापासून 'गंगा' नावाचा प्रवाह.
• त्रिभुज प्रदेश :- प. बंगाल व बांग्लादेशात गंगा-ब्रम्हपुत्रा त्रिभुज प्रदेश.
• गंगेच्या प्रवाहाची निर्मीती : भगीरथी व अलकनंदा नद्यांच्या संयुक्त प्रवाहास.
• भगीरथी : गंगोत्री हिमनदीची हिमगुहा.
• अलकनंदा : तिबेट सरहद्दीजवळ अलकनंदा शीर्षप्रवाहाचा उगम. विष्णुगंगा व धौलीगंगा यांचा एकत्रित प्रवाह.
• डावा किनारा : रामगंगा, गोमती, तमसा किंवा पूर्व तोन्स, घाघरा (शरयू), गंडकी, बुरी गंडक, कोसी, महानंदा.
• उजवा किनारा : यमुना ( उपनद्या चंबळ, सिंद, बेटवा, केन) ; शोण, दामोदर

२) यमुना नदी :-
• उगम :- उत्तरराखंडात उत्तर काशी जिल्ह्यात जन्मोत्री हिमनदी
• संगम : गंगा & यमुनेचा संगम अलाहाबाद (प्रयाग)
• डावा किनारा : तोन्स, कार्वान, सेंगर
• उजवा किनारा : गिरी, बाणगंगा, चंबळ, सिंद, बेटवा, केन
• गंगा नदीची सर्वात लांब आणि महत्त्वाची उपनदी यमुना नदी. बहुतेक प्रवाह गंगेला समांतर.

३) शोण नदी :-
• उगम : अमरकंटक पठार (६०० मी)
• संगम : मनेर (पाटणा) येथे गंगा-शोण संगम.
• जोहिला, गोपत, रिहांद, कनहार आणि उत्तर कोयल.

४) दामोदर नदी :-
• उगम : छोटा नागपुर पठार (झारखंड) बाजुमथाजवळ.
• संगम : प. बंगालमध्ये कोलकत्याच्या खाली ५६ किमी अंतरावर गंगेचा उपफाटा हुगळी नदीस मिळतो.
• गुरटूस, कोनार, जमुनिया, बरकार.

५) रामगंगा नदी :-
• उगम : उत्तराखंडमध्ये गढवाल जिल्ह्यात नैनितालजवळ
• खोह, गंगन, अरिलकोसी, देओहा

६) गोमती नदी :-
• उगम : पिलिभितच्या पूर्वेस.
• संगम : उत्तर प्रदेशात गाझियापूर जिल्ह्यात सैदपूर येथे गंगा-गोमतीचा संगम.
• गोचाई, जोमकी, सई, बरमा, सरया, चुहा.

७) घाघरा नदी :-
• उगम : तिबेटमध्ये मान सरोवराजवळच्या दक्षिणेस गुरला मधंता शिखराजवळ गंगा नदीच्या उगमाच्या पूर्वेस संगम.
• संगम : बिहारमध्ये छप्राच्या खाली गंगा-घाघरा संगम.
• रापी, शारदा.

८) गंडकी नदी :-
• दक्षिण तिबेटमध्ये मध्य हिमालयात उगम.
• पाटण्याजवळ गंगा-गंडकी संगम.
• बडी गंडक.

९) कोसी नदी :-
• ट्रान्स हिमालयात हिमनदीमधून उगम.
• बिहारमध्ये पूर्णिया जिल्ह्यात गंगा-कोसी संगम.
• सतकोसी, तंबा कोसी, तलखा, दूध कोसी, बोतीया कोसी, अरुण, तांबर यांपैकी महत्त्वाची नदी अरुण.
• कोसी नदी - बिहारच्या दु:खाश्रूंची नदी.

१०) नर्मदा नदी :-
• उगम : अमरकंटक पठारावर, मध्य प्रदेशनंतर महाराष्ट्र, गुजरात.
• उड्या मारत जाणारी
• संगम : अरबी समुद्रास खंबायतच्या आखातात.
• पश्चिमवाहिनी सर्वात मोठी नदी. खचदरीतून प्रवाह मार्ग.
• उजवा किनारा : हिरण, बरना, कोलार, ओसरंग.
• डावा किनारा : बु-हनेर, बंजार, शेर, शक्कर, गंजाल, तवा कुंडी.

११) तापी नदी :-
• उगम : मध्य प्रदेशात बेतूल जिल्ह्यात मुलताई, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, गुजरात.
• संगम : खंबायतच्या आखातात.
• उजवा किनारा : पूर्णा, बेतुल, पतकी, गंजाल, दथरंज, बोकांद, बोकर सुकी, कंकी, गुली, अनेर, अरुणावती, गोमाई, वालेर.
• डावा किनारा : अंभोरा, खुर्सी, खांडू, कपरा, सिपरा, गरजा, खोकरी, उतावळी, वाघूर, गिरणा, बुरी, अमरावती.

१२) साबरमती नदी :-
• उगम : राजस्थानात अरवली रांगेच्या मेवाड टेकड्यांमध्ये.
• संगम : खंबातचे आखात.
• साबर, हाथमती, सेदही, वाकुल, हरनव, मेशवा, वतरक.

१३) मही नदी :-
• उगम : विंध्य पर्वत, मध्य प्रदेश, राजस्थान, गुजरात.
• संगम : खंबातचे आखात.
• सोम, अनास, पनाम.

१४) लुनी नदी :-
• उगम : राजस्थानात अजमेरच्या उत्तरेस
• संगम : कच्छच्या रणाच्या दलदलीच्या प्रदेशात विलीन.
• सरसुती.

१५) कावेरी नदी :-
• कर्नाटक राज्याच्या कूर्ग जिल्ह्यातील ब्रम्हगिरी डोंगरावर.
• ककब्बे, सुवर्णवती, हेमावती, शिम्शा, कर्णावली, कब्बनी, भवानी,